Tüp bebek gebe kalmaya yardımcı olması yanında genetik sorunları da çözmeye çalışan bir yardımcı üreme tekniğidir. Doğal yöntemlerle çocuk sahibi olamayan, tekrarlayan gebelik kayıpları olan veya genetik geçişli hastalıkların taşıyıcıları olan çiftlere uygulanan yüksek teknoloji gerektiren komplike bir süreçtir.
Tüp bebek tedavisinde olgun yumurtalar yumurtalıklardan toplanır, laboratuvar ortamında kadın ve erkek üreme hücreleri olan sperm ile biraraya getirilir ve elde edilen döllenmiş yumurta annenin rahmine yerleştirilir, embriyonun annenin rahmine tutunması sonucunda hamilelik başlar.
Tüp bebek tedavisinde başarı kısırlığın nedeni, kadının yaşı, yumurtalık reservi, sperm sayısı ve kalitesi, embryo kalitesi, rahim ve tüplerin durumu, hidrosalpenks olgusu (tüplerin içinin su dolması),endometriomanın varlığı, endometriosis, rahim anomalileri, kilo, sigara, yaşam tarzı alışkanlıkları, zararlı alışkanlıkların devam ettirilmesi, enfeksiyonlar, hormonal bozukluklar, kullanılan tedavi protokolleri ve cinsi, embriyoloji laboratuvar koşulları ve ekibi, embryo transferinin zorluğu, uygun rahim içi ortam, başarısız tüp bebek denemeleri, genetik problemler ve eşlik eden hastalıklar dahil olmak üzere bir dizi faktörlere bağlıdır.
Bir tam tüp bebek döngüsü tedavi başlangıcından embriyo transferine kadar geçen süre dahil yaklaşık 15-17 gün arasındadır. Gebelik testi sonucunu beklemek için geçen 10-12 gün de dikkate alınırsa yaklaşık 1 aylık bir süreçtir.
Tüp bebek ile gebe kalabilme şansını belirleyebilmek yönünden kadının ayrıntılı hikayesi ve muayenesi büyük önem taşır.
Kadının yaşı, çocuk isteme süresi ve önceki değerlendirmelerin ve tedavilerin sonuçları, adet döngüsü, tıbbi, cerrahi ve jinekolojik hikaye (cinsel geçişli hastalık, pelvik enflamatuar hastalık öyküsü, anormal PAP smearın tedavisi, geçirilmiş karın cerrahisi),tiroid hastalıkları, memeden süt gelme, kıllanma, pelvik veya alt karın ağrısı, adet sancısı ve cinsel ilişkide ağrı sorgulanır.
Gebelik hikayeleri (gebelik, doğum, gebelik sonuçları ve ilişkili komplikasyonlar),cinsel hikaye (ilişki sıklığı, cinsel işlev bozuklukları ),aile hikayesi (ailede kısır birey olup olmadığı, ailede erken menopoz öyküsü, doğum kusurları, genetik bozukluklar, mental gerilik ),yaşam tarzı (iş, egzersiz, stres faktörleri, kilo değişiklikleri, sigara ve alkol kullanımı) konularında dikkatli ve kapsamlı bir öykü alınır.
Kilo ve vücut kitle indeksi (Vücut kitle indeksi fazla ise doğurganlık azalır, karın çevresi obezitesi olanlarda insülin rezistansı vardır),vücut tipi (hipogonadotropik hipogonadizmde meme gelişimi, kıllanma gibi sekonder seks özellikleri gelişmemişken, Turner sendromunda kısa boy, yele boyun görülür) belirlenir.
Muayenede vajina ve rahim ağzının yapısal bozuklukları, akıntılar, rahim ve tüplere ait doğuştan anomaliler, enfeksiyon ve rahim ağzı faktörü açısından değerlendirme yapılır.
Muayenede rahim boyutunun normal olmaması, yapısının düzensizliği, hareketli olmaması rahime ait bozukluklar, endometriozis ve pelviste yapışıklıklar açısından anlamlı olabilir. Muayene sırasında hassasiyet kronik pelvik ağrı ve endometriozis açısından önemlidir.
Yapılan ultrason ile yumurtalık reservi, yumurtalıklar içinde herhangi bir kist olup olmadığı, rahmin yapısı, miyom veya doğuştan olan anormalliklerin varlığı ve rahim iç tabakasında miyom veya polip gibi yer kaplayan oluşumların varlığı değerlendirilir. Muayene sırasında yakın zamanda yapılmamış ise PAP Smear testi ve akıntı varsa ise kültür yapılır. Semen analizi normal ise ve cinsel fonksiyon bozukluğu yoksa ayrıca erkeğin muayene olmasına gerek yoktur.
Hikaye alınması, muayene, ultrason ve testlerin değerlendirilmesinden sonra tüp bebek işleminin aşamaları ayrıntılı olarak anlatılır ve çiftin tedavi ile gebelik elde etme şansları hakkında en doğru bilgi verilir. Uygulamanın potansiyel yan etkileri ve uzun vadeli riskleri (anne ve bebek yönünden, çoğul gebelik) hakkındaki bilgiler de paylaşılır ve onamları alınır.
Tüp bebek tedavisi öncesinde yapılması gereken laboratuvar testleri tamamlanır (Hormonlar, Hepatit B ve C taraması, HIV, Rubella Ig G, kan sayımı, kan grupları tayini gibi). Rahim filmi (HSG-histerosalpingografi) çekilebilir.
Tüp Bebek Tedavisinde Nelere Dikkat Edilmelidir?
Yumurtlama tedavilerinin ortak amacı aynı anda yumurtalıklarda birden fazla yumurta üretimini sağlamaktır. Bunu sağlamak için günlük hormon iğneleri kullanılır. İlaç tipi ve dozu hastaya ve uygulanan tedavi protokolüne bağlı olarak değişebilir.
Adet kanamasının ikinci ya da üçüncü gününde tedaviye başlanır. Uyarı tedavisi başladıktan sonra hasta belirli aralıklarla kontrole çağrılır. Bu kontrollerde vajinal ultrasonografi yapılarak gelişen foliküllerin (yumurta içeren küçük sıvı dolu kistik yapılar) sayısı ve büyüklüğü kontrol edilir.
Ultrason takipleri sırasında değerlendirilen bir diğer faktör de rahmin içini döşeyen ve endometrium adı verilen tabakanın yapısı ve kalınlığıdır. Gebelik oluştuğunda endometriuma yerleşeceğinden bunun yapısı son derece önemlidir.
Tedavide amaç mümkün olduğunca fazla sayıda 16-20 mm boyutlarında folikül elde etmektir. Tedavinin süresi değişken olmakla birlikte ortalama 10- 17 gündür. Ultrason ve kan testleri ile foliküllerin yeterli büyüklüğe ulaştığına karar verilir ise son olgunlaşmayı sağlamak için human chorionic gonadotropin (hCG) enjeksiyonu (çatlatma iğnesi) yapılır.
Tüp bebek tedavilerinde hedef yeterli sayıda ve döllenme yeteneğine sahip yumurta hücresi elde edebilmektir. Bu hedefe ulaşmak ve kontrolü ele alabilmek için vücudun kendi ürettiği hormonların zamansız ve düzensiz etkilerinin ortadan kaldırılması gerekir. Bu amaçla hormonları baskılayıcı ilaçlar kullanılır. Ultrason takipleri sırasında foliküller belirli bir büyüklüğe ulaşınca bu iğnelere başlanır.
Yumurtaların toplanabilmesi için öncelikle olgunlaşmış olduğuna karar verilmiş olmalıdır. Olgunlaşmış yumurtalara (hCG) enjeksiyonu yapıldıktan yaklaşık 35-36 saat sonra toplanır. Bu işlem için kadın ve erkek birlikte tüp bebek merkezine giderler. Yumurta toplaması hafif bir anestezi verilerek yapıldığı için anne adayının aç olması, son 6 saat besin ve sıvı almaması gerekir.
Yumurta toplama işlemi vajinal ultrasonografi ile oldukça kolay ve konforlu bir şekilde yapılır. Hasta jinekolojik muayene pozisyonunda yatar ve üzeri steril örtüler ile örtülür ve vajina temizliği yapıldıktan sonra vajinal ultrasonografiye başlanır.
Yumurta toplama işleminde vajinal ultrason eşliğinde yumurtalık içine iğne ile girilerek yumurta içeren ve folikül adı verilen içi sıvı dolu yapılar boşaltılır. Alınan folikül sıvısı hemen laboratuvara verilerek yumurta içerip içermediği mikroskop altında incelenir. Bu şekilde tüm foliküller aspire edilinceye kadar işleme devam edilir.
Her iki yumurtalığın aspire edilmesi yaklaşık 10-15 dakika sürer. Özel bir mikroskop ile incelenen folikül sıvısının içinde bulunan yumurta kültür sıvısının içine konarak inkübatöre kaldırılır. Yumurta toplama işlemi sonrasında hasta dinlenme odasına alınarak 1-2 saat dinlendikten sonra evine gidilebilir.
Yumurta toplama günü eşi de sperm örneği verir. Sperm alınması için en ideal yöntem mastürbasyondur. Menisinde canlı sperm bulunmayan kişilerde ise cerrahi olarak sperm alınır. Elde edilen meni özel bir kap içerisine alınır ve sıvılaşması beklenir sonra sperm sayısı, hareketliliği ve şekli yönünden incelenir.
Nadiren de olsa follikül sayısı fazla olmasına karşın içlerinden yumurta hücresi çıkmaz. Boş follikül sendromu adı verilen bu durumun en önemli nedenlerinden biri hastanın hCG enjeksiyonunu yanlış saatte yaptırmış olmasıdır.
Yumurtalar toplandıktan yaklaşık 2-4 saat sonra etraflarındaki hücreler temizlenerek olgun olup olmadıkları değerlendirilir. Olgun olan yumurtalara dölleme işlemine başlanır. Her yumurtanın içine tek bir sperm mikromanipulator adı verilen özel bir alet yardımı ile enjekte edilir (ICSI-Mikroenjeksiyon).
İşlem sonrası döllenmiş yumurtalar tekrar kültür ortamına konarak inkübatörde takibe alınır ve hücrelerin bölünerek ileri aşamalara ulaşmaları beklenir. Bu bölünen ilk insan hücrelerine “embryo” adı verilir. Uygun aşamaya gelindiğinde yumurta toplama gününden 3-5 gün gün sonra embriyolardan kaliteli olanlar seçilerek 1 veya 2 embryo kadının rahmi içine transfer edilir.
Toplanan yumurtaların ortalama %70 civarı olgun ve döllenmeye müsaittir. Bunların da yaklaşık %70'i döllenecektir. Örneğin 10 yumurtası olan bir kadının ortalama 5 embryosu gelişecektir. Bu bir ortalama olup sayı bunun altında veya üstünde olabilir.
Preimplantasyon genetik tanı tüp bebek tedavisi sırasında bilinen bir hastalık için (kistik fibrozis gibi) embriyodan alınan bir hücrenin genetik yönden incelenmesidir. Preimplantasyon genetik taramada ise belli bir hastalık araştırılmaz; tüm kromozomlar mümkün olduğunca olası bir genetik problem için taranır.
Bu işlemlerin yapılma amacı problemli embriyoya önceden tanı koyarak hastalıklı bebek yerine sağlıklı bebek doğmasını sağlamak, düşük yapma ihtimalini azaltmak ve tüp bebek başarı şansını artırmaktır. Bu işlemler özel laboratuvar şartları ve tecrübeli personel gerektirmektedir.
Embriyolar iki hücreli aşamadan blastokist aşamasına kadar 2 ile 5. Gün arasında herhangi bir gün transfer edilebilir. Sağlık Bakanlığı yönetmelikler ile 35 yaşından genç hastalarda ve ilk iki tedavi denemesinde bir adet embryo transfer edilmesini belirlemiştir.
Embriyo transferi yapılırken hasta jinekolojik pozisyonunda masaya alınır. Vajinaya spekulum takıldıktan sonra steril serum fizyolojik ile temizlik yapılır. Ardından özel kültür sıvıları ile rahim ağzı temizlenir. Embriyolog transfer edilecek embryoları katater içinde laboratuvardan getirir. İşlemi yapan hekim karından yapılan ultrason eşliğinde embriyoları rahim içine bırakır.
Embriyo transferi işlemi ağrısız bir işlemdir, anestezi gerektirmez. İşlem sonrası endometriumu desteklemek için hastaya enjeksiyon, fitil veya krem şeklinde progesteron hormonu verilir. Luteal faz desteği adı verilen bu tedavi gebelik gerçekleştiğinde 10. gebelik haftasına kadar devam eder.
5. gün embryosu transferinden 10 gün, 3. gün embryosu transferinden 12 gün sonra kanda veya idrarda gebelik testi yapılır.
Tüp bebek tedavisinin en önemli aşaması olarak bir seçim yapabilmek mümkün değildir çünkü her aşama önemidir. 1. Tüp Bebek aşaması olan görüşme, muayene, çiftin değerlendirilmesi, tetkikler ve tüp bebek tedavisine hazırlık aşaması yetersiz yapılır ve altta yatan problem açığa çıkartılıp tedavi öncesi düzeltilmezse tüp bebekte başarı şansı azalır.
2. Tüp Bebek Tedavi Aşaması olan yumurtalıkların uyarılması ve yumurtaların oluşturulması aşamasında seçilen tedavi protokolü, ilaçlar, ilaç dozları uygun değilse, tedavinin yönetimi iyi yapılmazsa yetersiz sayıda, yeterli olgunlukta yumurta elde edilemeyebilir veya OHSS denilen aşırı cevap nedeni ile tedavinin iptaline gidilebilir veya riskli durumlar ortaya çıkabilir. Bu iki aşama da hekimin deneyimi, titizliği ve özeni ile yakından ilgilidir.
3. aşama olan yumurta toplama aşaması oldukça emniyetli ve kısa süren ve anestezi altında yapılan bir işlem olsa da nadiren komplikasyonlar yaşanabilir. En sık karşılaşılan komplikasyon yumurta toplama iğnesinin geçtiği alanda vajina kanamalarıdır. Bu kanamalar tampon ile kolaylıkla durdurulabilir. Çok nadiren bağırsak, mesane, damar gibi komşu organ yaralanmaları görülebilir. Nadir görülen bir başka komplikasyon ise pelvik (alt karın bölgesi) absesidir. Endometrioma (çikolata kisti) pelvik abse açısından önemli bir risk faktörüdür. Tüp Bebek Tedavisinde Riskler Nelerdir?
4. Tüp Bebek aşaması olan yumurta dölleme-(ICSI-Mikroenjeksiyon) ve oluşan embryoların gelişimi ve takibi aşaması laboratuvar ortamında gerçekleşir. Kullanılan ileri teknikler, embryoloji ekibinin deneyimi oldukça önemlidir.
5. Tüp Bebek aşaması olan embriyo transferi aşaması tüp bebek tedavisinde verilen tüm emek ve uğraşların sonunda ulaşılan en önemli aşamalarından biridir. Embryo transferinin titizle ve nazik yapılması çok önemlidir. Bu nedenle transferi yapan hekimin deneyimi çok önemlidir.
Prof. Dr. Nilgün TurhanKadın Hastalıkları, Doğum ve Tüp Bebek Tedavisi Uzmanı
PROF. DR. NİLGÜN TURHAN
Telefon
Whatsapp
Randevu